Bursa; 01.12.2008

 

 

 

SERBEST BÖLGELERDE DÜZENLEME

(EL Mi YAMAN – BEY Mi)

 

 

 

   Ülkemiz bir garip ülke.

 

   Bir bakıyorsunuz, bütün dünyanın tatbik ettiği kaideler, usullerde çok çok geri kalıyor, bir bakıyorsunuz bütün dünyaya örnek olacak düzenleme ve tatbikatlar yapıyor.

 

   Serbest bölgelerde de böyle oldu. Yapılan düzenlemeler sonucu (20) den fazla serbest bölge çalışmaya başladı, üretime geçti, ihracatın büyük kısmı serbest bölgelerden geçmeye başladı. Ama; insanımızda da bir takım eksiklikler, aksaklıklar, ters düşünceler var.

 

    Serbest bölgelerden mala %100 ve üzerinden kârlar konularak ihracat yapılmaya ve vergisiz kârlar elde edilmeye başlandı. Sonuç, yasada herhangi bir hüküm olmamasına rağmen, devletin denetim elemanları, şirketlerin serbest bölgede kalan kârlarını kabul etmeyerek ve ana firmaya örtülü kazanç dağıtımını esas alarak korkunç vergi ve cezalar tatbik etmeye başladı. Mükellefler mahkemeye başvurduklarında danıştayın bir dairesi mükellef lehine, diğer dairesi aleyhine karar vermeye başladı. Ama maliye de el mi yaman bey mi yaman diyerek kanunsuz olduğuna inandığımız ceza kesmeye devam etti.

 

   Ceza kesiliyor ama reddedilen daha fazla oluyordu. Sonuçta en son Ekim ayında denetim elemanları Türkiye’yi, mükellefleri son bir defa haşladılar ve 25.11.2008 tarih 27065 sayılı Resmi Gazetede 5810 sayılı kanun yayınlanarak serbest bölgelerdeki sistem ve tatbikat yasaya uygun hale gelmiş oldu.

 

   Nedir yapılanlar?

 

   1) Serbest bölgelerin faaliyet konuları ve koordinasyon

 

  Serbest bölgelerde, Yüksek Planlama Kurulunca uygun görülecek her türlü sınai, ticari ve hizmetle ilgili faaliyetler yapılabilir.

 

   Üretici işletmelerin talepleri hariç olmak üzere, fiyat, kalite ve standartlarla ilgili olarak kamu kurum ve kuruluşlarına kanunlarla ve diğer mevzuatla verilen yetkiler serbest bölgelerde uygulanmaz.

 

   Serbest bölgelerde yapılan faaliyetleri değerlendirmek, bu bölgelerin geliştirilmesine ve sorunların çözümüne ilişkin stratejileri belirlemek ve önerilerde bulunmak üzere Serbest Bölgeler Koordinasyon Kurulu oluşturulmuştur. Kurulun teşkili ile çalışma usul ve esasları yönetmelikle belirlenir.”

 

 

 

 

 

 

 

   2) Kimler serbest bölgede faaliyette bulunabilir?

 

   “Yerli veya yabancı gerçek veya tüzel kişiler Dış Ticaret Müsteşarlığından ruhsat almak kaydıyla serbest bölgelerde faaliyette bulunabilirler. Serbest bölgelerde faaliyette bulunan yatırımcı kullanıcılara Hazinenin özel mülkiyetinde bulunan arazi, arsa ve binalar kiralanabilir veya bunlar üzerinde 49 yıla kadar irtifak hakkı tesis edilebilir. Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerler için aynı süre ile kullanma izni verilebilir.”

 

   3) Serbest bölgelerde muafiyet ve teşvikler

 

   “Serbest bölgeler, Türkiye Gümrük Bölgesinin parçaları olmakla beraber; serbest dolaşımda olmayan eşyanın herhangi bir gümrük rejimine tabi tutulmaksızın ve serbest dolaşıma sokulmaksızın, gümrük mevzuatında öngörülen haller dışında kullanılmamak ya da tüketilmemek kaydıyla konulduğu, ithalat vergileri ile ticaret politikası önlemlerinin ve kambiyo mevzuatının uygulanması bakımından Türkiye Gümrük Bölgesi dışında olduğu kabul edilen ve serbest dolaşımdaki eşyanın bir serbest bölgeye konulması nedeniyle normal olarak eşyanın ihracına bağlı olanaklardan yararlandığı yerlerdir.”

 

   Yani serbest bölgeler ülke dışında sayılır. Gümrük mevzuatı geçmez.

 

   4) Bölgedeki mallar

 

   Serbest bölge ile Türkiye’nin diğer yerleri arasında yapılacak ticaret, dış ticaret rejimine tabidir. Serbest bölge ile diğer ülkeler ve serbest bölgeler arasında dış ticaret rejimi uygulanmaz.

 

   Bedeli 5000 ABD doları veya karşılığı Yeni Türk Lirasını geçmeyen Türkiye mahreçli mallar, isteğe bağlı olarak ihracat rejimine tabi tutulmayabilir.

 

   5) Serbest bölgelerde uygulanmayacak kanun ve hükümler şunlardır.

 

   Serbest bölgelerde 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun, 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu, 5393 sayılı Belediye Kanununun ölüm ve yangın halleri, kanalizasyonların inşa ve tamiri ile içme, kullanma, endüstri suyunu sağlamaya ve gaz, su, elektrik sarfiyatını denetlemeye yönelik maddeleri dışında kalan hükümleri, 5682 sayılı Pasaport Kanunu, 5683 sayılı Yabancıların Türkiye''de İkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanun ile diğer kanunların bu Kanuna aykırı hükümleri uygulanmaz. Ayrıca, 5 inci maddenin ikinci fıkrasında belirtilen işlemler, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümlerine tabi değildir.”

 

   6) Serbest bölgelerde vergi yasaları nasıl, ne zamana kadar ve ne şekilde uygulanacaktır?

 

   01.01.2009 tarihinden itibaren Avrupa Birliğine tam üyeliğin gerçekleştiği tarihi içeren yılın vergilendirme döneminin sonuna kadar serbest bölgelerle ilgili yasa geçerlidir.

 

 

SERBEST BÖLGELER KANUNU İLE GÜMRÜK KANUNUNDA DEĞİŞİKLİK

 

   a) Serbest bölgelerde üretim faaliyetinde bulunan mükelleflerin bu bölgelerde imal ettikleri ürünlerin satışından elde ettikleri kazançları gelir veya kurumlar vergisinden müstesnadır. Bu istisnanın 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesinin birinci fıkrasının (6) numaralı bendinin (b) alt bendi ile 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 15 inci ve 30 uncu maddeleri uyarınca yapılacak tevkifata etkisi yoktur.

 

   b) Bu bölgelerde üretilen ürünlerin FOB bedelinin en az  % 85’ini yurtdışına ihraç eden mükelleflerin istihdam ettikleri personele ödedikleri ücretler gelir vergisinden müstesnadır. Bu oranı % 50’ye kadar indirmeye ve kanuni seviyesine kadar yükseltmeye Bakanlar Kurulu yetkilidir. Yıllık satış tutarı bu oranın altında kalan mükelleflerden zamanında tahsil edilmeyen vergiler cezasız olarak, gecikme zammıyla birlikte tahsil edilir.

 

   c) Bu bölgelerde gerçekleştirilen faaliyetlerle ilgili olarak yapılan işlemler ve düzenlenen kağıtlar damga vergisi ve harçlardan müstesnadır.

 

   Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Maliye Bakanlığı yetkilidir.”

 

   3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanununa aşağıdaki geçici maddeler eklenmiştir.

 

   “GEÇİCİ MADDE 5 – Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten önce serbest bölgelerde faaliyet ruhsatı almış olan kullanıcılara kiralanan arazi, arsa ve binalardan Hazinenin mülkiyetinde bulunanların ruhsat ve kira süresi, Dış Ticaret Müsteşarlığınca 49 yıla kadar uzatılabilir. Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar yönetmelikle belirlenir.

 

   “GEÇİCİ MADDE 6 – Serbest bölgeler, Avrupa Birliğine tam üyeliğin gerçekleştiği tarihe kadar, gümrük rejimleri açısından Türkiye Gümrük Bölgesi dışında, menşe hükümlerinin uygulanması bakımından ise Türkiye Gümrük Bölgesi sayılır.”

 

   27/10/1999 tarihli ve 4458 sayılı Gümrük Kanununa aşağıdaki geçici madde eklenmiştir.

 

   “GEÇİCİ MADDE 7 – Bu Kanunun 152 nci, birinci fıkrasının (a) bendi hariç olmak üzere 157 nci, 158 inci ve bölgede faaliyette bulunan işletmelerin ihtiyaçlarıyla sınırlı olarak 185 inci maddelerinin 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanununa aykırı olan hükümleri, Avrupa Birliğine tam üyeliğin gerçekleştiği tarihe kadar uygulanmaz. Ancak 158 inci ve 185 inci madde hükümleri, 4760 sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu yönünden uygulanmaya devam olunur.

 

   Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten önceki dönemler için 4760 sayılı Kanuna göre tarhiyat yapılmaz, daha önce yapılan tarhiyatlardan vazgeçilir, tahakkuk eden tutarlar terkin edilir. Tahsil edilmiş tutarlar ret ve iade edilmez.”

 

   Yazımızın önceki kısımlarındaki açıklamalar 2009 yılından itibaren geçerli olacaktır.   

 

   Kısaca değişiklik ve tatbikatı bir daha hatırlatalım.

 

   1) Kazanç istisnası

 

   Serbest bölgelerde imalat faaliyetinde bulunanların Avrupa Birliğine tam üye olunan yıl sonuna kadar  imalat faaliyetinden elde ettikleri kazançlar, gelir ve kurumlar vergilerinden istisnadır.

 

   (Kâr dağıtımından sonraki vergiler hariç)

 

 

 

 

   2) Ücretlerde vergi istisnası

 

   Sadece serbest bölgelerde üretilen ürünlerin FOB bedelinin en az %85 ini yurtdışına ihraç eden mükelleflerin personelinin ücretlerinden gelir vergisi kesilmez.

 

   3) Damga vergisi ve harç istisnası

 

   Serbest bölge faaliyeti içeriğinde düzenlenen kağıt ve işlemler için damga vergisi ve harç ödenmeyecektir.

 

   Her üç istisna da

 

   a) Mükellef imalatçı olacak

   b) 6 Şubat 2004 tarihi itibariyle faaliyet ruhsatı almış olacak.

   c) İstisnalar Avrupa Birliğine üyelik yılı sonuna kadar geçerli olacaktır.

   d) Ticari faaliyetler vergiye tabi olacaktır.

 

 

 

 

 

 

 

Yeminli Mali Müşavir

  Cevdet Akçakoca