Bursa, 09.Aralık.2010

BİR ACAYİP VERGİ-ELEKTRİKTE TRT PAYI

   Bu yazımız, kendi içinde epey teknik bir yazı olup ilgililerinin dışındaki değerli okurlarımızı  belki sıkacaktır. Ancak, elektrik enerjisinin ülkemizde dünyaya göre pahalı olduğu, maliyetlere büyük ölçüde etki ettiği,  bilhassa maliyetlerdeki büyük payından dolayı Türkiye’nin uluslar arası rekabet gücünü etkilediği ve elektrik fiyatlarının yahut genel tabirle enerji maliyetlerinin düşürülmesi gerektiği sık sık gündeme gelmektedir. Enerji maliyetlerini düşürelim derken eski devletçi ve korumacı kafa karşımıza gelmekte ve bugün özel radyo ve televizyon yayıncılığı son hızla ve başarılı bir şekilde yayına ve gelişmeye devam ederken devlet radyo ve televizyonlarının korunması amacını güden bir de TRT payı veya vergisi bulunmaktadır. Bu yüzden bir acayip vergi başlığını koyduğumuz bu yazının hakikaten dikkatle okunması gerekir ve bu haksız payın kaldırılması konusunda çalışmalar yapılması gerekir düşüncesiyle bu yazıyı kaleme alıyorum.

TRT kurumu ve radyo televizyon yayıncılığı konusu

   Türkiye’de Türkiye Radyo ve Televizyon kurumu var ve bu kurum radyo ve televizyonculukta önderlik etmiş bir kuruluş. Tıpkı işlevini tamamlayan iktisadi devlet teşekkülleri gibi, yani Sümerbank, Etibank, Et Balık Kurumu ve benzerleri gibi. Bu teşekküller veya diğer bir tabirle kuruluşlar ülkemizde gerek sanayiye öncülük etmek ve gerekse eleman yetiştirmek konusunda işlevlerini tamamlamışlar ve şanla şerefle tarihe gömülmüşler, özelleştirilmişler veya özelleştirilmekteler.

   Gelelim TRT’ye. TRT de yayıncılıkta önderlik etmiştir. Bugün özel televizyonlar, özel radyolar yüzlerce kanala, binlerce adede ulaşmış ve görevlerini yapmaktadırlar. Türkiye Radyo Televizyon Kurumu da faaliyetine devam etmektedir. Türkiye Radyo Televizyon Kurumunun gelirlerinin önemli bir kısmı ise elektrik enerjisi hasılatından alınan TRT payından oluşmaktadır.

TRT payı bir acayip vergi

   İşte burada bir acayip vergi olayı elektrikte TRT payı ifademiz gündeme gelmektedir. TRT payının hangi oranda olacağı, kimlerden alınacağı 3093 sayılı TRT gelirleri kanunu kapsamında düzenlenmiştir. Özel radyo ve televizyonların böyle kanunla konulan bir geliri yoktur, özel radyo ve televizyonlar reytingleri sayesinde elde ettikleri reklam gelirleri ve çalışmaları ile yaşamakta ve kanunla belirli bir geliri olan devlet radyo ve televizyonları ile rekabet etmektedirler.

   Türkiye’de sanayici ve üretici, halkın tamamı elektrik enerjisinin dünya fiyatlarına göre pahalı olduğu konusunda hemfikirdir. Kamuoyunda böyle bir kanı olduğu halde, elektrik fiyatını yükselten etmenlerden biri olan %2 lik TRT payı da halen devam etmektedir.

   TRT payı nihai tüketiciye elektrik enerjisi satışı yapan lisans sahibi tüzel kişilerin elektrik enerjisi satış bedelinin %2 si oranında bir tutarı faturalarda göstermek  ve bu kapsamdaki bedelleri Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumuna aktarmak zorunda oldukları bir tutardır.

TRT payı uygulaması doğru mu yanlış mı ?

   Bu tarif, uygulamada farklı yorumlanabiliyor ve uyuşmazlıklar ortaya çıkıyor. Uyuşmazlıklar hem idari hem adli yargıya götürülmüş ve muhtelif yargı kararları çıkmıştır.

   Yargı kararları sonucunda elektriği tüketenler kim olursa olsun, yapılan her satıştan TRT payı kesilmesi şarttır.

   Hadi, yazımızın bu kısmında özel sektör devlet sektörü arasındaki haksız rekabeti bir tarafa bırakalım, bakalım elektrikte TRT payı ne şekilde tatbik edilmelidir, onu inceleyelim veya üzerinde düşünelim.

Yasalara göre TRT payı tarifi:

   Konuyu düzenleyen 3093 sayılı TRT kanununun 4-c maddesi aşağıdaki gibidir.

   4-c) Nihai tüketiciye elektrik enerjisi satışı yapan lisans sahibi tüzel kişiler, iletim, dağıtım ve perakende satış hizmetlerine ilişkin bedeller hariç olmak üzere, elektrik enerjisi satış bedelinin yüzde ikisi tutarındaki payı (Katma Değer Vergisi, diğer vergiler, fon ve paylar ile benzeri kesintiler hariç) faturalarında ayrıca gösterir ve bu kapsamdaki bedelleri Türkiye Radyo-Televizyon Kurumuna intikal ettirirler. Organize sanayi bölgeleri tüzel kişilikleri, serbest tüketici olarak tedarikçilerden katılımcıları için temin ettikleri enerjiye ilişkin olarak Türkiye Radyo-Televizyon Kurumuna ayrıca pay yatırmaz.

   Maddenin metninden anladığımıza göre TRT payı sadece nihai tüketiciden alınacaktır.  Oysa, TRT payı üretim şirketlerinden kendi grup üyelerine elektrik satışı yapan otoprodüktör gruplarına da tatbik edilmektedir. Bu tatbikatın sonucunda elektrik üreticisi şirketler bir çok defa yargıya başvurmuş ve muhtelif yargı kararları verilmiştir.

Trt payı lehindeki Yargı kararları:

   Kararların doğruluğu tartışılmakta ve muhtelif yargı süreçleri halen devam etmektedir. Elektrik piyasası ve elektrik yasaları, EPDK kararları halen oturmamış ve epeyce teknik kararlar olduğu için anlaşılması da güç kararlardır. Dolayısıyla bu konuda karar veren mahkemelerin

a.       Elektrik konusunu teknik olarak

b.       EPDK kararlarını

c.        Türk Ticaret ve Borçlar kanunlarını ve hatta

d.       Rekabet hukukunu göz önünde tutarak 

Nihai tüketicinin kim olduğuna ve TRT payının kimlerden alınacağına kararlar vermesi gerekmektedir.

   Ankara 6. ve 8. İdare mahkemeleri , kanunen nihai tüketiciye satılan elektrikten

TRT payı alınacağı düzenlendiğinden bahisle otoprodüktör gurubu üretim lisansına sahip şirketlerin grup ve kurucu ortaklarının da nihai tüketici olduğu konusunda karar vermiş ve gurup şirketlerinin de TRT payı ödemesi gerektiğine karar vermiştir.

   Her iki dairenin temyiz incelemesini yapan Danıştay 10. dairesi de 2006 yılında  söz konusu kararları uygun bularak temyiz taleplerini reddetmiştir.

   Adli yargıda ise bir kısım mahkemeler talebi reddetmiş, bir kısmı ise de otoprodüktör gruplarının da nihai tüketici olarak kabul edilmesi ve otoprodüktör gruplarının da TRT payı ödemesi gerektiği karar altına alınmıştır. Yargıtay 2007 yılında bu şekilde bir karar vermiştir.

   Tüketici kimdir? Nihai Tüketici kimdir?

   Tüketici koruma yasasına göre

   Tüketici bir mal veya hizmeti ticari veya mesleki olmayan  amaçlarla edinen, kullanan veya yararlanan gerçek veya tüzelkişidir.

   Bir malın nihai olarak satın alınması demek, yukarıda tüketici yasasına göre yapılan tarife göre

a.       malı olduğu gibi veya başka bir malla birleştirerek, işleyerek

b.       üretimde hammadde olarak  kullanarak tekrar satmamak

c.        çıkar karşılığı başkalarına devretmemek

d.       mesleği icra amaçlı kullanmamak üzere tüketmeyi ifade etmektedir.

Elektrik piyasasında otoprodüktörler veya otoprodüktör gurupları nihai tüketici sayılabilir mi?

   Elektrik piyasası açısından sanayiciye, üreticiye, ticari işletmelere, serbest

meslek sahiplerine satılan elektrik , malların üretilmesinde veya hizmetin sunulmasında bir girdi olarak kullanılmaktadır. Öyle ise nihai olarak tüketilmemiş olmaktadır değil mi? Bu sonuca varılınca da bu tür elektrik satışlarından TRT payı alınması mümkün değildir değil mi?

   Ticaret kanununda ise ticaret şirketlerinin bütün işlemleri ticari iş olarak kabul

edilmektedir. Öyle ise bu iki yasa çelişmektedir.

   4628 sayılı Elektrik piyasası kanununda Tüketici, tedarikçi, serbest tüketici, serbest olmayan tüketici, otoprodüktör, otoprodüktör grupları tarif edilmektedir. Bu tariflerin dışında nihai tüketici konusunda herhangi bir tarif bulunmamaktadır.

   Otoprodüktör ve otoprodüktör gurupları esas olarak kendilerinin veya ortaklarının elektrik enerjisi ihtiyacını karşılamak üzere elektrik enerjisi üretimi ile iştigal eden tüzelkişi olarak 4628 sayılı yasada tarif edilmiştir. Bu tarife göre otoprodüktörler veya otoprodüktör guruplarının nihai tüketici olup olmadığı konusu tartışmaya sebep olmaktadır.

   Oysa TRT otoprodüktör gruplarından veya otoprodüktörlerden de TRT payı istemektedir.            Elektrik piyasasında otoprodüktörler veya otoprodüktör gurupları nihai tüketici sayılabilir mi? Bu konu halen ihtilaf halinde olup yargılamalar devam etmektedir.

TRT payının alınmayacağı konusunda yargı kararları:

   Yukarıda TRT payının alınacağına dair bazı yargı ve Danıştay kararlarından bahsetmiştik.

   Danıştay 13. dairenin yukarıdaki 2006 tarihli Danıştay ve 2007 tarihli Yargıtay kararlarından önceki tarihli bir kararı ise  söz konusu Yargıtay ve Danıştay kararlarının ve şimdiye kadar yazdıklarımızın tam tersinedir.

   Danıştay 13. dairesi 15.06.2005 tarih 2005/5922 – 3106 sayılı kararı ile Rekabet Kurulunun , TRT payının Nihai tüketiciye yapılan satışlardan talep edilebileceğine, otoprodüktörlerin kendi ortaklarına verdiği enerji üzerinden TRT payının alınmaması yönündeki kararını onamıştır. Böylece  nihai tüketicinin kim olduğu konusunda danıştayca verilmiş bir karar olduğu halde, Danıştay 10. dairesi ve Yargıtay bu karardan haberdar olmayarak veya bu kararı göz önüne almayarak daha sonra ters kararlar vermiştir.

Benim vardığım sonuç:

   Benim sınırlı hukuk bilgime göre  daha sonra alınan Danıştay ve Yargıtay kararları geçersiz olup TRT payının otoprodüktörler ve otoprodüktör gruplarından alınması hatalı bir uygulamadır.

   Bu durumda TRT payı ödeyen otoprodüktör veya otoprodüktör gurupları bugüne kadar ödemiş oldukları TRT paylarını TRT den istemek durumundadırlar.

Gelelim bir başka konuya:

   Bilindiği gibi Aralık 2010 ayı içinde bazı alacakların yeniden yapılandırılması çalışmaları devam etmekte, meclise bir taslak sunulmuş olup bu taslak üzerinde de görüşmeler yapılmakta iken ve bu taslakta TRT payı ödemeleri ile ilgili yapılandırma düzenlemeleri olduğu halde, TRT elektrik üreticisi firmalara ödenmemiş TRT paylarının ödenmesi için baskı yapmaya başlamıştır.

   Buna ne diyelim? Ben buna yasaların verdiği hakkı kaldırmaya çalışmak diyorum, siz ne dersiniz?

   Yararlanan eser ve yazılar:

1.       4628 sayılı Elektrik piyasası kanunu ve yönetmelikler

2.       3093 sayılı TRT Gelirleri Kanunu

3.       4562 sayıl Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu

4.       Sayın Hamdi Pınar’ın TRT payı konusundaki yazısı

5.       Sayın Dilek Sasaoğlu’nun bir yazısı(Vergi Dünyası 337 sayı)

6.       Sayın Kaan Korkmaz’ın Elektrikte TRT payı konusundaki yazıları

7.       Sayın Burhan Gündoğdunun dünyada elektrik özelleştirmeleri

Konulu yazısı (Vergi Dünyası sayı 327)

Yeminli Mali Müşavir

Cevdet Akçakoca